Hiện nay, việc lựa chọn ngành nghề của nhiều bạn trẻ bị ảnh hưởng bởi những định kiến về giới tính, danh tiếng và thu nhập. Điều này không chỉ tác động tiêu cực đến tương lai của cá nhân mà còn dẫn đến lãng phí nguồn lực xã hội. Theo bản tin thị trường lao động quý 2 năm 2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty tăng tuyển dụng.
Nghịch lý này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng chỉ những nghề dễ kiếm tiền mới đáng học, dẫn đến tình trạng đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động, gây ra sự mất cân đối giữa cung và cầu. Văn hóa Á Đông cũng đóng một vai trò nhất định trong việc định hình lựa chọn ngành nghề của các bạn trẻ, khi một số phụ huynh và học sinh vẫn giữ quan điểm định kiến về giới tính khi chọn ngành nghề. Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học yêu thích vì lo sợ áp lực giới tính trong quá trình học tập và tìm việc sau này.
Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới tính mà phụ thuộc vào định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ vẫn chọn ngành trái với sở thích của mình chỉ vì muốn vào trường ‘top’. Lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.
Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Thực tế rằng người người học đại học, nhà nhà học đại học, nhưng rồi vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt ra dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.
Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm, chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn trẻ chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp, và đến khi học xong, lại làm trái ngành trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực, gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.
Chọn nghề là hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho người đi theo lối mòn định kiến. Để có thể lựa chọn ngành nghề phù hợp, chúng ta cần hiểu rõ chính mình bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’ thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học. Gia đình, nhà trường, xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, không nên vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình. Bằng cách thay đổi tư duy và định kiến, chúng ta có thể giúp các bạn trẻ xây dựng một tương lai nghề nghiệp phù hợp và thành công.