Trong một buổi chiều, khi đặt chân đến ngôi nhà làng của người Ve, xã Đắc Pring, thành phố Đà Nẵng, chúng tôi đã có cơ hội ngước nhìn lên vách mái nhà làng. Tại đó, bên cạnh những đầu trâu mà dân làng đã trải qua bao mùa hiến trâu ăn mừng lúa mới, là những cây sáo làm từ tre nứa, được đặt cẩn thận và trang nghiêm. Không chỉ đơn thuần là nhạc cụ, chúng còn đại diện cho ký ức của làng, cho sự hiện diện của bao lớp người Ve giữa núi rừng Trường Sơn.

Bản làng người Ve, một nhóm địa phương của dân tộc Gié Triêng, ở xã Đắc Pring hiện lên với vẻ mộc mạc, tương xứng với tính cách của những con người sống bền bỉ giữa đại ngàn. Tại đây, bên tiếng suối róc rách, giữa thung lũng thấp thoáng khói bếp chiều, những âm thanh xưa cũ vẫn đang được lưu giữ bằng nhạc cụ đơn sơ – những cây sáo bằng nứa.

Không phải là nhạc cụ biểu diễn chuyên nghiệp, cũng không dành riêng cho sân khấu, nhưng trong mỗi sự kiện của cuộc đời của họ, âm thanh tiếng sáo thân thương này luôn hiện diện. Chúng tôi đã tìm hiểu về những cây sáo này và được ông Zơ Râm Ngăm, 65 tuổi, chia sẻ về một sự tích được người Ve truyền đời.

Câu chuyện bắt đầu từ một làng Bút Zriêng Dac Bloong, nơi có một gia đình Ve nghèo khổ. Vì nghèo, họ thường bị nhà giàu trong làng hắt hủi, xua đuổi. Sau khi người cha qua đời, hai đứa con trai chỉ biết lặng lẽ cắt một ống nứa nhỏ, đưa lên miệng thổi, mỗi lần nhớ cha. Đó chính là cây sáo Pà bam – tiếng khóc ngắn, nghẹn lại trong lòng.

Ít lâu sau, người mẹ cũng ra đi. Lần này, hai anh em thực sự côi cút. Họ không được khóc, và một lần nữa, họ chọn một ống nứa khác, dài hơn, để tạo ra thứ âm thanh dài, nghẹn ngào, vọng mãi trong rừng sâu. Đó là Đinh buôn – tiếng khóc dài, tiễn mẹ về suối.

Những cây sáo này không chỉ là nhạc cụ, mà còn là phương tiện để người Ve thổ lộ, tưởng niệm, và tâm sự những điều mà họ không thể nói bằng lời. Người Ve đã lưu giữ lại những ký ức, cảm xúc bằng cách tạo ra nhạc cụ – không để biểu diễn, mà để kết nối với quá khứ, với cộng đồng.

Ngày nay, người Ve xã Đắc Pring không chỉ cần cù trong lao động mà còn rất tự hào trong việc giữ gìn văn hóa. Trong các lễ hội, trong các sinh hoạt văn nghệ, tiếng sáo Pà bam, Đinh buôn, Tuốt léc vẫn vang lên giữa đại ngàn như một gạch nối giữa quá khứ và hiện tại. Những cây sáo ấy không chỉ là món ăn tinh thần, mà còn là biểu tượng văn hóa – lặng lẽ nhưng bền bỉ của cả một cộng đồng.

Khi rời khỏi Đắc Pring, chúng tôi vẫn có thể nghe thấy tiếng sáo Pà bam, sáo Tuốt léc của ông Zơ Râm Ngăm, sáo Đinh buôn của ông Hiên Dân thổi tặng. Những tiếng sáo vừa nghe còn ngân nga đâu đây. Âm thanh ấy, những tiếng lòng, tình yêu, hạnh phúc hay đau khổ qua tiếng sáo thân thương vẫn vang lên cùng gió, cùng rừng, cùng thời gian.

Trường trung cấp Văn hóa nghệ thuật Đồng Nai vừa đạt được một cột mốc đáng kể trong mùa tuyển sinh năng khiếu nghệ thuật năm 2025. Với số lượng học sinh đăng ký theo học vượt xa chỉ tiêu ban đầu, trường đã chứng minh sự quan tâm ngày càng tăng đối với việc theo đuổi nghệ thuật chuyên nghiệp, đặc biệt là trong số con em của các đồng bào dân tộc thiểu số.

Theo kế hoạch tuyển sinh cho năm học 2025-2026, trường đã đề ra chỉ tiêu tuyển sinh là 80 học sinh cho các chuyên ngành âm nhạc truyền thống, âm nhạc phương Tây, thanh nhạc và múa. Trong đợt tuyển sinh đầu tiên, nhà trường đã tuyển được 77 học sinh, và trong đợt thứ hai, có đến 140 em đăng ký theo học. Thông tin này đã được ThS Phùng Ngọc Long, Hiệu trưởng Trường trung cấp Văn hóa nghệ thuật Đồng Nai, chia sẻ.

Đáng chú ý, số lượng học sinh đăng ký vào chuyên ngành âm nhạc truyền thống đã tăng cao. Không chỉ vậy, các chuyên ngành như múa và thanh nhạc cũng ghi nhận số lượng học sinh đăng ký nhiều hơn so với các năm trước. Điều này cho thấy rằng định hướng theo đuổi nghệ thuật đang dần nhận được sự quan tâm từ học sinh và gia đình.

Để mở rộng phạm vi tuyển sinh và tiếp cận với các em học sinh, nhà trường đã có kế hoạch đi thực tế, khảo sát địa bàn các xã và tuyển sinh một số học sinh vùng đồng bào các dân tộc và vùng biên giới. Đây là bước “tiền trạm” quan trọng, khởi đầu cho việc triển khai tuyển sinh năng khiếu nghệ thuật tại 95 phường, xã trong năm học tới.

Đồng Nai là địa phương có đông đồng bào dân tộc sinh sống. Trường trung cấp Văn hóa nghệ thuật Đồng Nai hy vọng sẽ phát hiện và bồi dưỡng những năng khiếu nghệ thuật tiềm ẩn, đặc biệt là trong lĩnh vực âm nhạc truyền thống. Qua đó, tạo điều kiện cho các em được tiếp cận với môi trường đào tạo nghệ thuật bài bản, có cơ hội phát triển theo con đường chuyên nghiệp.

Như vậy, Trường trung cấp Văn hóa nghệ thuật Đồng Nai đang không chỉ là một cơ sở đào tạo nghệ thuật, mà còn là cầu nối giúp thúc đẩy sự phát triển của nghệ thuật trong cộng đồng, đặc biệt là trong số con em của các đồng bào dân tộc thiểu số.

Ở xã Ngọc Tố, thành phố Cần Thơ, có một người trẻ đang âm thầm gìn giữ và phát huy di sản văn hóa truyền thống của cộng đồng Khmer. Đó là anh Lý Minh Tâm, 27 tuổi, người dân tộc Khmer. Với tình yêu sâu sắc dành cho âm nhạc truyền thống, anh Tâm đã và đang góp phần gìn giữ, phát triển và lan tỏa bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Anh Tâm sinh ra trong một gia đình yêu nghệ thuật truyền thống Khmer. Từ nhỏ, anh đã được nuôi dưỡng bằng những âm thanh ngũ âm vang lên từ ngôi chùa trong phum sóc. Những âm thanh ấy đã tạo nên tình yêu âm nhạc truyền thống trong anh. Cha và bà của anh từng là nhạc công chơi các nhạc cụ Khmer, và chính anh đã học hỏi và mê mẩn các loại nhạc truyền thống dân tộc từ bé. Với mong muốn được chơi nhạc cụ truyền thống, anh Tâm đã bắt đầu học chơi nhạc cụ từ năm lên 11 tuổi.

Loại nhạc cụ mà anh Tâm học chơi là nhạc ngũ âm, một loại nhạc cụ truyền thống Khmer được hợp thành bởi 5 bộ nhạc, được làm từ 5 loại chất liệu khác nhau, tạo nên 5 âm sắc riêng biệt gồm: Bộ đồng, bộ sắt, bộ mộc, bộ hơi và bộ da. Với sự chăm chỉ và tình yêu âm nhạc, chỉ trong một thời gian ngắn, anh Tâm đã chơi thành thạo và được chọn vào đội nhạc ngũ âm của chùa Khmer tại địa phương. Anh cũng đã có cơ hội đi biểu diễn khắp nơi mỗi khi có lễ hội, như tết cổ truyền Chôl Chnaam Thmây, lễ Sene Đôn-ta, Lễ dâng y Kathina…

Đối với anh Tâm, được hòa mình vào những bản nhạc dân gian từ các nhạc cụ ngũ âm trong lễ hội truyền thống Khmer là một trải nghiệm tuyệt vời. Đó không chỉ là âm nhạc, mà còn là linh hồn của cộng đồng Khmer. Không chỉ là người biểu diễn, khoảng 4 năm nay, anh Tâm còn trở thành người gieo mầm âm nhạc khi trực tiếp dạy nhạc ngũ âm cho các em nhỏ tại các chùa Khmer trong địa phương. Những lớp học diễn ra đều đặn vào các dịp nghỉ hè, buổi tối hay dịp cuối tuần, thu hút các em nhỏ, thanh thiếu niên Khmer yêu âm nhạc truyền thống tham gia.

Không chỉ dừng lại ở việc truyền dạy, anh Tâm còn nghiên cứu, tìm tòi về quy trình làm ra nhạc cụ ngũ âm. Từ việc chọn loại gỗ, tre phù hợp, xử lý mặt trống đến cân chỉnh âm thanh, tất cả đều được anh tỉ mỉ. Bằng sự tâm huyết và tình yêu nhạc cụ truyền thống, anh Tâm đã tự học tập, tự tìm hiểu và tự chế tác thành công 4 loại nhạc cụ trong dàn ngũ âm, gồm: Rôneat Ek, Rôneat Thung, Rôneat Đek và trống. Nhiều nhạc cụ do anh tự làm đã được bán cho các đội nhạc ngũ âm trong địa phương.

Trong bối cảnh cuộc sống hiện đại ngày càng hối hả, việc một người trẻ dành trọn tâm huyết cho nhạc cụ truyền thống như anh Lý Minh Tâm đã giúp bản sắc Khmer không chỉ được gìn giữ, mà còn tiếp tục được lan tỏa bền vững trong cộng đồng dân tộc Khmer. Với sự đóng góp của mình, anh Tâm đã và đang góp phần giữ gìn và phát huy di sản văn hóa truyền thống của dân tộc mình.