Nhiều địa phương sau khi thực hiện việc sáp nhập đang gặp khó khăn trong việc áp dụng các văn bản cũ và chậm ban hành văn bản mới, gây ra sự gián đoạn trong hoạt động quản lý và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Tình trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có một cái nhìn toàn diện về những hệ lụy pháp lý và tìm ra giải pháp để đảm bảo tính thống nhất và ổn định của hệ thống pháp luật tại chính quyền địa phương.

Trong quá trình đổi mới và hiện đại hóa nền hành chính quốc gia, chủ trương sắp xếp và tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước là một trong những nội dung trọng tâm được Đảng và Nhà nước xác định xuyên suốt qua nhiều nhiệm kỳ. Từ Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII) đến Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 19-NQ/TW và gần đây nhất là Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, tinh thần cải cách và sắp xếp đơn vị hành chính được khẳng định là cần thiết để xây dựng nền hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, hướng đến mô hình chính quyền địa phương hiện đại, có khả năng quản trị tốt và phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy tình trạng ‘khoảng trống pháp lý’, ‘lúng túng thể chế’ đã và đang xuất hiện tại không ít địa phương. Tốc độ sắp xếp tổ chức bộ máy đang đi nhanh hơn so với tiến độ chuẩn bị thể chế đi kèm, đặc biệt là việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) phục vụ cho hoạt động của chính quyền địa phương sau sáp nhập.

Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nếu không đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, sẽ tất yếu dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu hụt văn bản điều chỉnh, từ đó tạo ra những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng. Trong thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương, tình trạng ban hành VBQPPL không kịp tiến độ tổ chức lại bộ máy đang trở thành điểm nghẽn, cản trở việc ổn định hoạt động của chính quyền mới.

Để khắc phục tình trạng này, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo đảm thống nhất, ổn định hệ thống pháp luật khi tổ chức lại đơn vị hành chính. Trước hết, cần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, thay thế hoặc ban hành mới VBQPPL tại địa phương sau khi sáp nhập phải được rà soát kỹ lưỡng về mặt căn cứ pháp lý, bảo đảm không mâu thuẫn hoặc chồng chéo với luật và các văn bản của Trung ương.

Thứ hai, cần bảo đảm tính kế thừa hợp lý. Việc sáp nhập đơn vị hành chính không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn giá trị của hệ thống văn bản tại các đơn vị cũ. Ngược lại, nhiều văn bản đã được xây dựng công phu, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và đang phát huy hiệu quả, cần được kế thừa, hiệu chỉnh, chứ không nên xóa bỏ hoàn toàn.

Thứ ba, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng pháp luật. Trong mọi hoạt động quản trị nhà nước, việc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm không chỉ là một khẩu hiệu hành chính, mà phải được thể hiện rõ trong nội dung và quy trình xây dựng văn bản pháp luật.

Để hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật sau sáp nhập, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tổ chức một cuộc tổng rà soát hệ thống VBQPPL đang áp dụng tại các đơn vị hành chính liên quan. Trên cơ sở rà soát, chính quyền cấp huyện cần lập danh mục phân loại các văn bản theo ba nhóm: (i) văn bản tiếp tục áp dụng không cần sửa đổi; (ii) văn bản cần sửa đổi, bổ sung; (iii) văn bản cần bãi bỏ.

Thứ hai, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng thể chế sau sáp nhập. Chất lượng thể chế không thể đo bằng số lượng văn bản ban hành mà cần có các tiêu chí rõ ràng về hiệu lực, hiệu quả, tính hợp pháp, tính khả thi và tính minh bạch.

Thứ ba, cần củng cố đội ngũ làm công tác pháp chế ở địa phương. Một trong những điểm yếu cố hữu của chính quyền địa phương là năng lực pháp chế chưa được quan tâm đúng mức. Sau sáp nhập, điều này càng trở nên nghiêm trọng khi địa bàn quản lý rộng hơn, số lượng đầu mối công việc tăng lên, nhưng đội ngũ làm công tác pháp chế vẫn còn mỏng, thiếu chuyên môn hoặc kiêm nhiệm.

Cuối cùng, cần áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống hóa và quản lý văn bản pháp luật địa phương. Việc quản lý văn bản thủ công đang là một rào cản lớn khiến các địa phương chậm trễ trong rà soát và điều chỉnh hệ thống VBQPPL. Việc áp dụng công nghệ thông tin sẽ giúp cho việc quản lý và tra cứu văn bản pháp luật trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn, đồng thời giúp giảm thiểu sai sót và chồng chéo trong hệ thống pháp luật.

Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi vừa ban hành văn bản chỉ đạo nhằm chấn chỉnh tình trạng yêu cầu người dân nộp bản sao giấy tờ có chứng thực khi thực hiện thủ tục hành chính. Mục đích của văn bản này là giảm thiểu thủ tục và chi phí cho người dân khi tương tác với các cơ quan chức năng.

Theo đó, người dân có quyền lựa chọn nộp bản sao giấy tờ và xuất trình bản chính để đối chiếu, thay vì bắt buộc phải nộp bản sao có chứng thực. Quy định này áp dụng cho tất cả các thủ tục hành chính, giúp đơn giản hóa quy trình và tiết kiệm chi phí cho người dân. Cụ thể, khi cần giải quyết thủ tục hành chính, người dân chỉ cần nộp bản sao giấy tờ và xuất trình bản chính để cơ quan tiếp nhận đối chiếu.

Trường hợp hồ sơ đã có bản sao cấp từ sổ gốc hoặc bản sao có chứng thực, cơ quan tiếp nhận không được yêu cầu xuất trình bản chính, trừ khi có căn cứ nghi ngờ bản sao giả mạo, bất hợp pháp. Quy định này giúp người dân tránh được việc phải xuất trình nhiều lần cùng một loại giấy tờ, giảm thiểu sự phiền toái.

UBND tỉnh Quảng Ngãi cũng yêu cầu các cơ quan, đơn vị triển khai thực hiện việc cho phép sử dụng giấy tờ điện tử tích hợp trên tài khoản định danh điện tử. Những giấy tờ điện tử này có giá trị pháp lý tương đương với giấy tờ truyền thống. Các cơ quan tiếp nhận hồ sơ không được yêu cầu công dân xuất trình lại bản giấy, sao y hoặc công chứng nếu đã có giấy tờ điện tử hợp lệ.

Để đẩy mạnh việc thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử, UBND tỉnh Quảng Ngãi nhấn mạnh, các cơ quan, UBND xã, phường cần tiếp tục tuyên truyền, khuyến khích người dân thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến, nhận kết quả bản điện tử. Đồng thời, tăng cường tiếp nhận và tái sử dụng kết quả đã được số hóa để giảm thiểu việc xuất trình giấy tờ.

Sở Tư pháp được giao nhiệm vụ đôn đốc UBND cấp xã thực hiện chứng thực bản sao điện tử trên Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính của tỉnh. Sở Tư pháp cũng có trách nhiệm tuyên truyền rộng rãi để người dân, tổ chức biết và sử dụng bản sao điện tử đúng quy định.