Công trình nghiên cứu “Sân khấu cải lương TP HCM giai đoạn 1975-2025” – Một dấu mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát triển nghệ thuật cải lương

NSND Trịnh Kim Chi, Mỹ Uyên quảng bá sách “Sân khấu cải lương TP HCM giai đoạn 1975-2025”

Ngày 8-7 sắp tới, Hội Sân khấu TP HCM sẽ chính thức ra mắt công trình biên khảo “Sân khấu cải lương TP HCM giai đoạn 1975-2025” tại Đường sách TP HCM. Đây là một công trình chào mừng 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước và là nỗ lực của Ban chấp hành Hội Sân khấu TP HCM khóa 8 nhằm ghi lại chặng đường phát triển của loại hình nghệ thuật đặc trưng Nam Bộ trong nửa thế kỷ qua.

Công trình do NSND Trần Minh Ngọc và NSND Trần Ngọc Giàu làm chủ biên, tập hợp hơn 100 bài viết chuyên sâu về các khía cạnh của sân khấu cải lương TP HCM từ sau năm 1975 đến 2025. Các bài viết được chia thành 9 nhóm đề tài lớn, bao gồm lý luận – phê bình, tác giả – đạo diễn, biểu diễn – âm nhạc, đào tạo, truyền thông và công tác tổ chức sân khấu cải lương.

Đạo diễn Tôn Thất Cần – Phó Chủ tịch thường trực Hội Sân khấu TP HCM – người rất tâm huyết với công trình của Hội Sân khấu TP HCM

NSND Trần Minh Ngọc chia sẻ rằng công trình này là sự tiếp nối của quyển “Cải lương Sài Gòn 1955-1975” và là lời tri ân đến các thế hệ nghệ sĩ cải lương TP HCM. Công trình chứa đựng hệ thống tư liệu dày dặn và đầy đủ nhất về sân khấu cải lương TP HCM từ sau năm 1975 đến nay, với hơn 200 hình ảnh tư liệu màu và đen trắng, kèm phân tích rõ ràng từ thực tiễn sân khấu từng thời kỳ.

NSND Trần Ngọc Giàu, Chủ tịch Hội Sân khấu TP HCM, cho biết công trình không chỉ ghi lại ký ức mà còn mở ra hướng nghiên cứu, đào tạo và phát triển cải lương một cách nghiêm túc hơn. Sự tham gia của nhiều nghệ sĩ đương đại đang trực tiếp làm nghề mang đến cái nhìn đa chiều, khách quan và gần gũi với thực tế đời sống sân khấu hôm nay.

Tác giả Nguyễn Anh Kiệt và đạo diễn Mỹ Phượng

NSND Trịnh Kim Chi, Phó Chủ tịch Hội Sân khấu TP HCM, nhận định rằng sách là món quà ý nghĩa cho lớp nghệ sĩ trẻ và là công trình tâm huyết của Ban chấp hành nhiệm kỳ khóa 8. NSND Mỹ Uyên, Giám đốc Nhà hát kịch TP HCM, chia sẻ rằng cải lương không chỉ là nghệ thuật mà còn là ký ức của một vùng đất và sách giúp chúng ta hiểu vì sao mình cần giữ lấy ký ức đó.

NSND Trần Ngọc Giàu và Đạo diễn – Thạc sĩ Thanh Hiệp

Lễ ra mắt chính thức cuốn sách sẽ có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ cải lương nổi tiếng, các nhà nghiên cứu và công chúng yêu sân khấu. Đây là dịp để giao lưu, chia sẻ giữa các thế hệ nghệ sĩ về hành trình đã qua và hướng đi sắp tới của cải lương trong đời sống văn hóa đô thị hiện đại.

Công trình “Sân khấu cải lương TP HCM 1975-2025” không dừng ở hoài niệm mà còn đề cập đến những vấn đề nóng của sân khấu hôm nay như thiếu kịch bản mới, khủng hoảng lực lượng kế thừa, khó khăn trong tiếp cận khán giả trẻ. Hội Sân khấu TP HCM kỳ vọng rằng trong tương lai, sách sẽ tiếp tục được bổ sung, tái bản và trở thành tài liệu gợi mở cho nghiên cứu, giảng dạy, quản lý và sáng tạo trong lĩnh vực nghệ thuật truyền thống.

Sân khấu cải lương TP HCM đã trải qua 50 năm xây dựng và phát triển, khẳng định vị thế của mình trong nền văn hóa nghệ thuật nước nhà. Để kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Hội Sân khấu TP HCM đã cho ra mắt công trình sách biên khảo “Sân khấu cải lương TP HCM giai đoạn 1975-2025”.

Một nửa thế kỷ – Một dấu ấn

“Sân khấu cải lương TP HCM giai đoạn 1975-2025” là tập hợp nhiều bài viết sâu sắc của các nhà nghiên cứu, nghệ sĩ và những người làm công tác lý luận phê bình về sân khấu cải lương – một loại hình nghệ thuật đặc trưng của miền Nam. Ngay sau ngày 30-4-1975, Đảng ta đã xác định văn hóa – nghệ thuật, trong đó có sân khấu cải lương, là một mặt trận quan trọng trong công cuộc xây dựng xã hội mới.

Các tác giả trong tập sách đã phân tích nhiều vở diễn cải lương có chiều sâu tư tưởng và giá trị nghệ thuật cao như “Thái hậu Dương Vân Nga”, “Tấm lòng của biển”, “Rạng ngọc Côn Sơn”, “Chim Việt cành Nam”, “Người ven đô”, “Tiếng trống Mê Linh”. Những vở diễn này không chỉ phản ánh hiện thực sinh động mà còn truyền tải lý tưởng cách mạng, giá trị đạo đức và lòng yêu nước.

Bìa quyển sách biên khảo “Sân khấu cải lương giai đoạn 1975-2025”

Những giá trị không phai

50 năm qua, cải lương TP HCM đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, đặc biệt là trong việc xây dựng và phát triển đội ngũ nghệ sĩ tài năng. Nhiều nghệ sĩ đã được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú như NSND Trọng Phúc, NSND Thanh Ngân, NSND Quế Trân, NSƯT Võ Minh Lâm. Họ đã tiếp nối truyền thống và mạnh dạn đổi mới để đưa cải lương đến gần hơn với công chúng trẻ.

Không chỉ có các nghệ sĩ, đội ngũ soạn giả cải lương ở TP HCM cũng đã đạt được nhiều thành tựu trong việc sáng tác kịch bản. Các soạn giả như Lê Duy Hạnh, Đức Hiền, Đăng Minh, Hoàng Song Việt, Võ Tử Uyên, Phạm Văn Đằng đã tạo ra nhiều tác phẩm có giá trị.

Một số thành viên tham gia thực hiện tập sách

Kho tư liệu quý giá

“Sân khấu cải lương TP HCM giai đoạn 1975-2025” được thực hiện bởi những người có uy tín trong ngành như NSND Trần Minh Ngọc, NSND Trần Ngọc Giàu, NSƯT Ca Lê Hồng, TS Huỳnh Quốc Thắng. Tập sách không chỉ có hơn 50 bài viết mà còn có phần phụ lục với hơn 200 ảnh màu và đen trắng về các nghệ sĩ, đạo diễn, họa sĩ đã gắn bó với sân khấu cải lương.

Tập sách đề cập đến nhiều vấn đề quan trọng của sân khấu cải lương như giải Trần Hữu Trang, giải Chuông vàng vọng cổ, hoạt động sản xuất và phân khúc khán giả. Cuốn sách cũng góp phần bảo tồn và phát triển sân khấu cải lương, mở đường cho thế hệ trẻ kế thừa và đổi mới nghệ thuật truyền thống.

NSƯT Ca Lê Hồng đánh giá cao công trình này khi cho rằng nó đã thể hiện được sự phát triển của cải lương tại TP HCM từ một loại hình nghệ thuật dân gian trở thành di sản sống động, vừa mang bản sắc dân tộc vừa thích ứng với thời đại mới.

Trong bối cảnh nghệ thuật truyền thống đang đối mặt với những thách thức trong việc tiếp cận khán giả trẻ, dự án “Lời Tuồng – Tiếng Trẻ” ra đời như một nỗ lực nhằm đưa Tuồng – một loại hình nghệ thuật đặc sắc của Việt Nam – đến gần hơn với thế hệ trẻ.

Một dự án kết nối di sản và hiện đại

Trần Ngọc Đức, Trưởng nhóm Tuồng Tân Tích, chia sẻ rằng “Lời Tuồng” đại diện cho phần hồn cốt của nghệ thuật truyền thống, bao gồm lời thoại, kỹ thuật trình diễn và tinh thần văn hóa được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Trong khi đó, “Tiếng Trẻ” là tiếng nói sáng tạo, chủ động và hiện đại của thế hệ Gen Z – những người đang nỗ lực gìn giữ và làm mới di sản bằng ngôn ngữ, công cụ và cảm xúc của thời đại số.

Trích đoạn Tuồng “Hồ Nguyệt Cô hóa cáo” được NSƯT Lộc Huyền và NS Mạnh Linh thể hiện

Dự án Tuồng Tân Tích không chỉ là một đồ án tốt nghiệp mà còn là một hành trình thể hiện trách nhiệm của người trẻ trong việc giữ gìn di sản dân tộc. Nhóm sinh viên chuyên ngành Đa phương tiện, ĐH FPT Hà Nội đã vận dụng các kỹ năng truyền thông hiện đại để thiết kế một chuỗi hoạt động mang tính giáo dục, trải nghiệm và truyền cảm hứng.

Thông qua dự án, nghệ thuật Tuồng được đưa đến gần hơn với giới trẻ thông qua hình thức truyền thông sáng tạo, trải nghiệm tương tác và cách tiếp cận hiện đại. Chương trình không chỉ dừng lại ở một buổi biểu diễn mà còn mang đến một hành trình trải nghiệm trọn vẹn cho người tham gia.

Sinh viên thực hành các động tác cơ bản trong nghệ thuật biểu diễn Tuồng

Chương trình “Lời Tuồng – Tiếng Trẻ” bao gồm 3 hoạt động chính: Biểu diễn nghệ thuật Tuồng và Giao lưu nghệ sĩ, Talkshow về truyền thông trong thời đại số, và Workshop “Chạm Tuồng”. Đặc biệt, workshop “Chạm Tuồng” là điểm nhấn khi sinh viên lần đầu tiên được nghệ sĩ Tuồng hóa trang trực tiếp và thực hành các động tác biểu diễn cơ bản.

NSƯT Nguyễn Kiều Oanh đến từ Nhà hát Tuồng Việt Nam đánh giá cao nỗ lực của các bạn trẻ trong việc đưa nghệ thuật Tuồng đến gần hơn với thế hệ trẻ. Bà chia sẻ rằng việc kết hợp giữa nghệ thuật truyền thống và cách tiếp cận hiện đại là cần thiết để bảo tồn và phát huy giá trị của Tuồng.

Sinh viên lần đầu trải nghiệm hóa trang trực tiếp theo phong cách Tuồng truyền thống

Trần Ngọc Đức nhấn mạnh rằng nghệ thuật Tuồng sẽ trở nên sống động hơn khi được kể lại bằng giọng nói, góc nhìn và trải nghiệm của người trẻ. Dự án “Lời Tuồng – Tiếng Trẻ” là một bước tiến quan trọng trong việc kết nối di sản văn hóa với thế hệ trẻ thông qua các hoạt động sáng tạo và tương tác.

Tưởng Niệm Một Nghệ Sĩ Tài Hoa

Nghệ sĩ hát bội Lê Hữu Lập, một biểu tượng của nghệ thuật hát bội và tuồng cổ Việt Nam, đã qua đời vào ngày 28-4, hưởng thọ 83 tuổi. Sự ra đi của ông là mất mát to lớn đối với nền sân khấu truyền thống Việt Nam.

Sinh năm 1943 trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật hát bội, nghệ sĩ Lê Hữu Lập bắt đầu sự nghiệp từ năm 12 tuổi dưới sự hướng dẫn của cha mình, nghệ sĩ Lê Phước Hoài. Với tài năng và đam mê, ông đã trở thành một trong những nghệ sĩ hàng đầu của sân khấu hát bội miền Nam.

Trong suốt hơn 60 năm gắn bó với nghệ thuật, nghệ sĩ Lê Hữu Lập đã tham gia nhiều đoàn hát lớn nhỏ, biểu diễn tại nhiều tỉnh thành và để lại dấu ấn với các vai diễn kinh điển như Phàn Định Công, Ôn Đình, Trịnh Ân và Đường Thái Tông.

[Caption align=”aligncenter” width=”650″] Nghệ sĩ hát bội Lê Hữu Lập chuẩn bị cho vai diễn[/caption]

Không chỉ là một nghệ sĩ tài năng, ông còn là một nhà nghiên cứu và sáng tác tuồng cổ dày dặn kinh nghiệm. Di sản mà ông để lại bao gồm hơn 500 kịch bản tuồng, hàng trăm quyển sách cổ và nhiều tài liệu quý giá về nghệ thuật hát bội.

Nghệ sĩ Lê Hữu Lập là cầu nối giữa thế hệ nghệ sĩ cũ và mới, giữ gìn và truyền tải những giá trị nghệ thuật truyền thống đến với công chúng. Dù tuổi đã cao, ông vẫn tiếp tục biểu diễn và truyền dạy nghệ thuật cho thế hệ trẻ.

[Caption align=”aligncenter” width=”650″] Nghệ sĩ hát bội Lê Hữu Lập[/caption]

NSƯT Ngọc Khanh đã bày tỏ sự kính trọng và tiếc thương đối với nghệ sĩ Lê Hữu Lập, người đã dành cả cuộc đời cho nghệ thuật hát bội. Ông đã để lại di sản quý giá không chỉ cho gia đình mà còn cho cả nền nghệ thuật truyền thống Việt Nam.

Trước khi qua đời, nghệ sĩ Lê Hữu Lập đã thể hiện tâm nguyện cuối cùng là trao tặng bộ tư liệu quý giá của mình cho đình Thắng Tam (Vũng Tàu), thể hiện lòng tận tụy với nghệ thuật dân tộc.

[Caption align=”aligncenter” width=”650″] Nghệ sĩ hát bội Lê Hữu Lập và gia tài kịch bản hát bội, tuồng cổ của ông[/caption]

Tang lễ của nghệ sĩ Lê Hữu Lập sẽ được tổ chức tại nhà riêng ở đường Lý Thường Kiệt, phường 8, quận Tân Bình, TP HCM. Lễ động quan sẽ diễn ra lúc 6 giờ ngày 1-5, sau đó sẽ được hỏa táng tại Bình Hưng Hòa.

Từ trái sang: nghệ sĩ Minh Hải, Hồ Ngọc Trinh và Nguyễn Văn Đáng[/caption]

Cuộc hội ngộ đầy cảm xúc của các nghệ sĩ cải lương
Trong không khí hân hoan chào mừng 20 năm Cuộc thi “Chuông vàng Vọng cổ”, Đài Truyền hình TP Hồ Chí Minh phối hợp cùng Nhà hát Cải lương Việt Nam tổ chức chương trình nghệ thuật “Âm thanh phù sa” mùa 3 tại Hà Nội. Đây là dịp để tôn vinh và giữ gìn tinh hoa cải lương, khẳng định sức sống mãnh liệt của nghệ thuật truyền thống.

Với sự tham gia của các nghệ sĩ cải lương hàng đầu, chương trình “Âm thanh phù sa” mùa 3 là một đêm diễn đặc biệt, thể hiện sự kết nối giữa các thế hệ nghệ sĩ và tình yêu dành cho bộ môn nghệ thuật truyền thống.

Cầu nối nghệ thuật giữa hai miền

NSƯT Đoàn Hoa Mai[/caption]

Các nghệ sĩ như NSƯT Đoàn Hoa Mai, NSƯT Minh Lý, NS Văn Đáng, NS Minh Hải, NS Ninh Thị Như Quỳnh, NS Hải Yến, NS Minh Nguyệt, NS Hồng Gấm sẽ cùng nhau mang lại một đêm diễn đậm đà bản sắc cải lương Bắc. Đặc biệt, sự xuất hiện của NSND Hồ Ngọc Trinh đến từ Đoàn Cải lương Long An, với phong cách biểu diễn mộc mạc, hào sảng đậm chất Nam Bộ, như một nhịp cầu nghệ thuật kết nối hai miền.

Những tiết mục đặc sắc

Nghệ sĩ Nguyễn Văn Đáng đoạt giải Chuông đồng năm 2012[/caption]

Chương trình bao gồm các tiết mục được dàn dựng công phu, như ca cải lương mở màn “Câu cải lương mừng xuân dân tộc”, “Hoa mua trắng”, ca cảnh “Thái hậu Dương Vân Nga”, bài Tân – cổ giao duyên “Quê hương”. Đặc biệt, trích đoạn vở “Thượng Thiên Thánh Mẫu” với sự kết hợp giữa cải lương và nghệ thuật xiếc.

Gìn giữ và tiếp lửa cho một hành trình 20 năm

“Âm thanh phù sa” mùa 3 là lời tri ân gửi đến khán giả đã đồng hành cùng “Chuông vàng Vọng cổ” suốt hai thập kỷ qua. Chương trình không chỉ là một đêm diễn nghệ thuật mà còn là sự khẳng định sứ mệnh giữ gìn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.