Hình thức “phạt tiền thay cho phạt tù” trong một số tội danh kinh tế đang là một chủ đề gây nhiều tranh luận trong xã hội. Mặc dù có thể mang lại một số lợi ích như tăng tính phục hồi, giảm tải cho hệ thống nhà tù và tòa án, đồng thời khuyến khích người phạm tội khắc phục hậu quả và hợp tác với pháp luật, nhưng nó cũng đặt ra nhiều câu hỏi về công lý, răn đe và niềm tin vào hệ thống pháp luật.

Trong bối cảnh cải cách thể chế và tư pháp, Nghị quyết 68-NQ/TW đã đặt nền móng cho xu hướng “phi hình sự hóa” các vi phạm kinh tế. Để làm rõ hơn vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Hoàng Hiệp – Chủ tịch Hội đồng Khoa học Viện Nghiên cứu Tin học & Kinh tế Ứng dụng, chuyên gia pháp lý về luật kinh tế.

TS Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng, việc giảm án tù đáng kể cho các bị cáo đã nộp lại toàn bộ tài sản chiếm đoạt đang gây ra nhiều lo ngại trong xã hội. Nhiều ý kiến cho rằng, điều này có thể tạo ra tâm lý “cứ phạm tội rồi khắc phục bằng tiền để thoát tội”. Ông nghĩ rằng, nhà nước cần ban hành các quy định hướng dẫn cụ thể về mức độ giảm án tương ứng với tỷ lệ khắc phục hậu quả, mức độ tự nguyện, và thời điểm nộp lại tài sản.

Ông Hiệp cũng nhấn mạnh rằng, việc khắc phục hậu quả không thể và không nên được coi là “tấm vé” miễn tội, vì điều này dễ làm xói mòn niềm tin vào công lý và gây mất công bằng trong xã hội. Khi đã gây ra sai phạm, những người vi phạm phải nhận thức rõ rằng hành động của họ đã vi phạm pháp luật.

Về yêu cầu “không hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế”, ông Hiệp cho rằng đây là một yêu cầu rất đúng đắn, cấp thiết và thể hiện tư duy cải cách mạnh mẽ trong điều hành thể chế kinh tế – pháp lý của Đảng và Nhà nước ta. Muốn vậy, pháp luật cần phân biệt rõ giữa rủi ro kinh doanh, vốn là điều không thể tránh khỏi trong cơ chế thị trường, với hành vi vi phạm pháp luật hình sự, để tránh việc hình sự hóa không cần thiết các quan hệ dân sự, kinh tế.

Ông Hiệp cũng đề xuất rằng, cần hoàn thiện pháp luật dân sự, thương mại và hình sự theo hướng minh bạch, phân định rõ các tiêu chí nhận diện tội phạm kinh tế; ban hành hướng dẫn liên ngành về phân biệt tranh chấp dân sự và hành vi hình sự; nâng cao năng lực chuyên môn của cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế, tài chính, đầu tư; bảo vệ quyền kinh doanh chính đáng, đồng thời không để những kẽ hở pháp lý bị lợi dụng để né tránh trách nhiệm hình sự thật sự khi có dấu hiệu lừa đảo, chiếm đoạt.

Cuối cùng, ông Hiệp cho rằng, hình thức “phạt tiền thay cho phạt tù” trong một số tội danh kinh tế không chỉ là một lựa chọn chính sách linh hoạt , mà còn là một xu thế tư pháp hiện đại trên thế giới nhằm tăng tính phục hồi và hiệu quả kinh tế trong công tác thi hành án, giảm tải cho hệ thống nhà tù và tòa án, đồng thời khuyến khích người phạm tội khắc phục hậu quả, nộp lại tài sản, hợp tác với cơ quan pháp luật để giải quyết các vụ án được nhanh chóng và đạt hiệu quả cao.

Một băng nhóm xã hội đen hoạt động dưới vỏ bọc của một công ty bất động sản tại Thanh Hóa đã bị triệt phá sau một loạt các hoạt động phạm tội táo bạo. Bùi Quốc Ý, hay còn gọi là ‘Ý ẻng’, là người đứng đầu băng nhóm này. Chúng đã thực hiện các hành vi phạm tội nghiêm trọng bao gồm bắt giữ người trái pháp luật, cướp tài sản, và vi phạm các quy định về kinh tế.

Băng nhóm của Ý ẻng hoạt động dưới danh nghĩa Công ty Bất động sản Đạt – Ý. Một sự việc bắt đầu từ khi anh P.B.D., một người dân tại Thanh Hóa, phát hiện công ty này lấn chiếm hành lang công cộng, gây ảnh hưởng đến đời sống của khu dân cư. Anh D. đã cung cấp thông tin cho một cộng tác viên báo chí, anh K.D.T., để làm sáng tỏ vụ việc.

Tuy nhiên, trong một cuộc gặp gỡ tại văn phòng của công ty, anh T. đã bị một nhóm người hung hãn, dẫn đầu bởi Bùi Quốc Ý, bắt giữ và đánh đập. Chúng đã tra khảo và ép anh T. cung cấp thông tin về người đứng sau cung cấp thông tin cho báo chí. Ngoài ra, điện thoại, máy tính xách tay và toàn bộ tài liệu của anh T. đã bị cướp.

Sau khi bị khống chế và đưa đến nhà anh D. để đe dọa, anh T. buộc phải xin lỗi để được thả. Sự việc này đã gây ra sự phẫn nộ trong cộng đồng. Công an tỉnh Thanh Hóa đã vào cuộc điều tra và nhanh chóng xác định được các đối tượng liên quan.

Giám đốc và Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an tỉnh đã chỉ đạo Phòng Cảnh sát hình sự phối hợp với các đơn vị liên quan để triển khai một chiến dịch truy quét quyết liệt. Bùi Quốc Ý và 8 người khác đã bị khởi tố và tạm giữ hình sự về các tội danh bắt giữ người trái pháp luật, cướp tài sản, và vi phạm các quy định về kinh tế.

Cơ quan điều tra đang tiếp tục làm rõ các hành vi phạm tội của băng nhóm này. Lãnh đạo Phòng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh Thanh Hóa cho biết, hành vi của Bùi Quốc Ý và các đồng phạm là rất nghiêm trọng và cần phải được xử lý triệt để.

Cơ quan điều tra đang củng cố tài liệu và tiếp tục điều tra mở rộng vụ án. Vụ việc này một lần nữa cho thấy sự cần thiết của việc tăng cường giám sát và kiểm tra đối với các hoạt động của các công ty và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.