PGS.TS Shaojun Zhang, Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc), đã chia sẻ về các giải pháp mà Bắc Kinh đã triển khai khi cấm xe máy xăng và có thể hữu ích với Hà Nội. Thành phố Bắc Kinh là nơi đầu tiên ở Trung Quốc áp dụng cấm xe máy xăng, bắt đầu từ năm 1986 trong vành đai 3, với lý do chính là tiếng ồn quá mức, lượng phát thải ô nhiễm cao và nguy cơ cao gây ra tai nạn giao thông. Đến năm 2000, khu vực cấm được mở rộng đến vành đai 4. Ngoài ra, còn có nhiều tuyến đường bị cấm xe máy xăng lưu thông.

Từ năm 2014, xe máy xăng đăng ký ở các địa phương khác không được phép di chuyển trong khu vực vành đai 6 của Bắc Kinh, rộng hơn 2.000 km2. Bên cạnh đó, Cục Sinh thái và Môi trường Bắc Kinh đã áp dụng các yêu cầu nghiêm ngặt hơn trong việc đăng ký và kiểm định hàng năm xe máy xăng. Ông Zhang cho rằng việc hạn chế xe máy xăng thường bắt đầu ở một số khu vực trung tâm, sau đó mở rộng ra khu đô thị lớn và phải cung cấp phương tiện thay thế hợp lý.

Các phương tiện thay thế gồm: Sử dụng xe máy điện với ưu thế nổi bật là chi phí thấp hơn và sạch hơn; ôtô cá nhân; phát triển giao thông công cộng, đặc biệt là tàu điện ngầm ở thành phố lớn. Nếu có thể cung cấp đủ các lựa chọn thay thế hợp lý, người dân sẽ có xu hướng ủng hộ các chính sách hạn chế xe máy. Sau gần 30 năm cấm xe máy xăng, chất lượng không khí của Bắc Kinh đã cải thiện đáng kể.

Trong thập kỷ qua, Bắc Kinh đã tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí, tập trung vào PM2.5 như là chất ô nhiễm chính, đặc biệt là bằng cách siết chặt kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông. Hiện nay, nồng độ PM2.5 trung bình năm tại Bắc Kinh đã giảm xuống còn khoảng 30 microgam/m3. Ông Zhang cũng chia sẻ về các biện pháp mà Hà Nội có thể áp dụng để triển khai hiệu quả việc cấm xe máy trong vành đai 1, khu vực trung tâm Thủ đô.

Ông cho rằng việc kiểm soát ô nhiễm xe máy xăng hiệu quả cần chiến lược đa phương diện. Trước tiên, cần có các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về tác động của xe máy xăng đến chất lượng không khí, đặc biệt là lượng phát thải và tiếng ồn cao. Thứ hai, cần có các biện pháp từng bước như: Hạn chế dần việc bán các mẫu xe phát thải cao và thiết lập khu vực cấm xe máy xăng, qua đó cân bằng giữa hiệu quả chính sách và khả năng chấp nhận của người dân.

Điều quan trọng nhất ông cho rằng các biện pháp này phải đi kèm với việc mở rộng hệ thống giao thông công cộng tin cậy và thúc đẩy phương tiện thay thế sạch hơn như xe máy điện, đảm bảo nhu cầu đi lại của người dân vẫn được đáp ứng đồng thời giảm phát thải. Để thúc đẩy việc chuyển đổi, Bắc Kinh chủ yếu dựa vào trợ cấp trong nước khi mua xe điện, hiện dừng từ sau năm 2023; hạn ngạch biển số và trợ cấp cho hạ tầng sạc để thúc đẩy sử dụng xe điện.

Ông Zhang cũng gợi ý về việc phát triển hạ tầng trạm sạc của Bắc Kinh. Việc xây dựng hạ tầng trạm sạc đòi hỏi sự phối hợp chính sách giữa nhiều cơ quan. Trước hết, Trung Quốc hiện quy định bắt buộc lắp đặt cọc sạc tại các khu chung cư xây mới và một số khu dân cư tương đối mới. Với các khu dân cư cũ gặp khó khăn trong việc tiếp cận sạc điện, nhiều công ty đã triển khai các trạm sạc công cộng, bao gồm cả trạm sạc nhanh công suất lớn tại các trung tâm thương mại, đầu mối giao thông và trụ sở doanh nghiệp.

Cuối cùng, ông Zhang cũng đưa ra khuyến nghị về việc giảm phát thải và giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí ở Hà Nội. Ông cho rằng hai phần ba bụi mịn PM2.5 ở Hà Nội đến từ các nguồn bên ngoài, vì vậy cần có cơ chế phối hợp phòng chống ô nhiễm khu vực. Cách tiếp cận này đã chứng minh hiệu quả trong chiến dịch kiểm soát không khí sạch cho Thế vận hội Bắc Kinh 2008.

Thành phố Hà Nội đang tích cực triển khai các giải pháp nhằm chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe máy điện, phù hợp với Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, quá trình này đang đặt ra nhiều thách thức đối với các nhà sản xuất và ngành công nghiệp xe máy. Việc chuyển đổi quá nhanh có thể gây áp lực nghiêm trọng lên toàn bộ ngành công nghiệp, từ khâu sản xuất, phân phối đến dịch vụ hậu mãi.

Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) cho rằng, việc chuyển đổi đột ngột sang xe điện sẽ gây lãng phí lớn các nguồn lực đã bỏ ra và làm suy giảm hiệu quả thực thi các chính sách môi trường. Đồng thời, hệ thống gần 2.000 đại lý xe máy xăng hiện nay có nguy cơ bị tê liệt do doanh thu sụt giảm đột ngột. VAMM cũng nhấn mạnh rằng, khoảng 200 nhà cung ứng linh kiện, chủ yếu phục vụ động cơ đốt trong, sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp, kéo theo nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng. Tác động lan tỏa sẽ ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn lao động, đe dọa sinh kế và tạo áp lực lớn lên an sinh xã hội.

Các chuyên gia cho rằng, lãnh đạo thành phố cần nhìn nhận thẳng thắn những thách thức về hạ tầng, quản lý, an sinh xã hội cũng như căn cứ khoa học cho từng bước thực hiện. Việc thực hiện cần có một lộ trình hợp lý với thời gian chuẩn bị dài hơn từ 3-4 năm. Việc chuyển đổi phương tiện không nên chỉ coi là bài toán kỹ thuật hay hành chính đơn thuần, mà cần gắn với một lộ trình linh hoạt, có bước đi phù hợp thực tế, giúp người dân có đủ thời gian, điều kiện thích ứng, tránh gây xáo trộn đời sống người dân và đảm bảo hiệu quả chuyển đổi thực chất.

Khi quá trình này được thực hiện đồng bộ, từ phát triển hạ tầng giao thông công cộng, kiểm soát khí thải, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp, đến hoàn thiện hệ thống chính sách, TP. Hà Nội hoàn toàn có cơ sở để trở thành hình mẫu cho các đô thị khác trong hành trình xanh hóa giao thông và cải thiện môi trường sống. Các cơ quan quản lý Nhà nước cũng cần thời gian để nghiên cứu, tham vấn chuyên gia và xây dựng hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật, quy chuẩn an toàn và các quy định pháp lý phù hợp với đặc thù của xe điện. Đồng thời, cần sớm ban hành chính sách khuyến khích chuyển đổi, bao gồm hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế và tín dụng – nhằm tạo điều kiện cho người dân tiếp cận phương tiện mới.